بودجه سازی پاسخ گو به جندر
فشرده
از سال 1995 میلادی بدینسو برای ادغام ابعاد جندر در بودجه، با استفاده از یک تعهد نیرومند بینالمللی شکل گرفته و دربرگیرندهٔ بودجهسازی پاسخگو به جندر یا GRB با استفاده از پلاتفورم کاری شهر بیجینگ-چین در سال 1995 و کنوانسیون منع تمام انواع تبعیض علیه زنان بودهاست. تا اکنون، در سراسر جهان بیش از ۹۰ کشور دنیا، تطبیق بودجهسازی پاسخگو به جندر را در سطوح مختلف آغاز کردهاند که در میان آنها افغانستان برنامهٔ بودجهسازی پاسخگو به جندر را در سال ۲۰۰۵ با ایجاد گروپ کاری بودجهسازی پاسخگو به جندر در وزارت مالیه آغاز نمود.
وزارت مالیه در سال ۲۰۱۵ پلان استراتژیک تدابیری برای (۱۳۹4 تا ۱۳۹7) را تهیه نمود که هدف اصلی آن «ایجاد پروسهٔ مؤثر و منظم در همآهنگی با برنامههای انکشافی با اولویت ملی برای تطبیق بودجهسازی پاسخگو به جندر جهت پیشرفت تساوی جندر و توانمند سازی زنان در سه سال آینده» میباشد.
چگونگی آغاز روند بودجهسازی پاسخگو به جندر (GRB) در کشور
بودجهسازی پاسخگو به جندر یا GRB برای نخستین بار در افغانستان در سال 1388هجری خورشیدی در سند بودجهٔ ملی کشور تذکر یافت که وزارت محترم مالیه، بودجهسازی پاسخگو به جندر (GRB) را به عنوان یک ریفورم پالیسی در بودجه در سال 1390 با در نظر داشت یک رویکرد آزمایشی معرفی نمود. ادارهٔ ملل متحد برای زنان در افغانستان و برنامهٔ انکشافی ملل متحد در سالهای ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، حکومت وحدت ملی را به گونهٔ ویژه و به صورت سیستماتیک مورد پشتیبانی قرار داده تا تطبیق پروسهٔ آزمایشی این برنامه مؤفقانه آغاز و ظرفیتهای ادارات افغانستان از جمله؛ وزارتخانههای معارف، تحصیلات، صحت عامه، زراعت، آبیاری و مالداری، احیا وانکشاف دهات و وزارت کار و امور اجتماعی افزایش دهد و در چهارچوب این طرح آزمایشی، بودجهسازی پاسخگو به جندر یا GRB در رهنمود تخصیص بودجه شامل گردد.
به همین جهت و به عنوان بخشی از اصلاحات بودجهسازی پاسخگو به جندر یا GRB در افغانستان، وزارت مالیه یک پلان استراتیژیک را برای بودجهسازی پاسخگو به جندر یا GRB ترتیب داد که سالهای 1394 تا 1397 را زیر پوشش قرار میدهد.
برای تسریع روند و بنابر تقاضای جلالتمآب محترم بانوی نخست کشور (محترمه رولاغنی) با سطح رهبری ادارهٔ ملل متحد برای زنان و برنامهٔ انکشافی ملل متحد در اوایل سال ۲۰۱۷، پروژهٔ مشترک در مورد پلانگزاری و بودجهسازی پاسخگو به جندر، طرح ریزی شد که هدف اساسی آن ترویج و گسترش جندر در پروسههای پلان گذاری و بودجهسازی در ده وزارت و دو ادارهٔ مستقل حکومت بودهاست.
قابل یادآوریاست که برای سال 1398، برنامه ریزی شدهاست تا تعدادی از وزارتها از حیث تطبیق ابتکار بودیجهسازی پاسخگو به جندر افزایش یابند. این پروژه؛ روشهای گوناگونی را به شمول ظرفیتسازی، تقویت و نهادینه سازی گسترش ابتکارات جندر در چهارچوب بودجهٔ پاسخگو به جندر در وزارتها و ادارات مستقل، همگانی خواهد ساخت.
بانوی نخست کشور؛ خواهان آغاز این پروژه از سوی UNDP به همکاری نزدیک ریاست عمومی ادارهٔ امور ریاست ج.ا.ا، استخدام تمامی کارکنان این پروژه از بانوان و گماشته شدن دانشآموختگان جدید دراین بخش شدند. ادارهٔ انکشافی سازمان ملل متحد، به اساس هدایت بانوی نخست کشور همراه با معاونیت تخنیکی ریاست عمومی ادارهٔ امور، قبلاً (معاونیت امور اداره و تنظیم ریاستها و ادارات مستقل بودجوی) تفاهمنامهٔ آغاز و اجرای این پروژه را امضا نمودند. از اینرو، ریاست عمومی ادارهٔ امور ریاست ج.ا.ا مسوول نظارت و رهبری این برنامه به همکاری مالی ادارهٔ انکشافی سازمان ملل متحد (UNDP) و پشتیبانی تخنیکی ادارهٔ زنان سازمان ملل متحد (UN Women) برنامهٔ یادشده را آغاز نمودند.
طبق هدایت بانوی نخست کشور؛ تمامی کارکنان (39 تن) که شامل ۳۱ GRB Officer و ۸ تن GRB Specialist میباشند، به جز از یک تن همآهنگ کنندهٔ پروژه که از بخش مردان میباشد، بانوان تشکیل میدهد که از جمع ۳۹ تن از بانوان، ۲۵ تن آنها را فارغ التحصیلان جدید تشکیل میدهد. خوشبختانه، روند استخدام کارکنان این پروژه به گونهٔ مؤفقانه از سوی معاونیت تخنیکی ادارهٔ امور ریاست جمهوری تکمیل و همهٔ شان در ۱۰ وزارت و ۲ ادارهٔ مستقل، به کار آغاز و مطابق لایحهٔ وظایف، فعالیت دارند.
گفتنیاست که کارمندان استخدام شده برای ارتقای ظرفیت و مؤثریت کاری، از آغاز دورهٔ کاری تا اکنون یک نشست آموزشی را از سوی برنامهٔ انکشافی سازمان ملل متحد و دو نشست برنامهٔ آموزشی که از سوی سازمان زنان ملل متحد برگزار گردیده بود را سپری نموده و همزمان با کار در وزارتها و ادارات مربوطه، آموزشهای آنلاین مرتبط به وظیفه را نیز فرا گرفتند.
گشایش برنامهٔ «جی آر بی» توسط بانوی نخست کشور و به اشتراک رهبری ریاست عمومی ادارهٔ امور ریاست ج.ا.ا، معینهای مالی و اداری وزارتها، رؤسای پلان و پالیسی، آمرین جندر ۱۰ وزارت و دو ادارهٔ مستقل بودجوی و ۳۹ تن از کارکنان و متخصصان بودجهسازی پاسخگو به جندر در ارگ ریاست جمهوری به گونهٔ رسمی صورت گرفت که تمامی کارکنان بودجهسازی پاسخگو به جندر از 17 اپریل 2018 که برابر با 28 حمل 1397 میباشد، با سپری نمودن چندین آزمون و مصاحبه به وظایف شان در ادارات به شکل رسمی معرفی شدند.
از جملۀ ۳۹ تن از متخصصان بودجهسازی پاسخگو به جندر، سه تن آنان جهت پیشبرد امور GRB به وزارت کار وامور اجتماعی معرفی گردیدهاند. افزون برآن، به اساس پیشنهاد ریاست طرح پلان و برنامه ریزی، کمیتهٔ GRB به ریاست معین محترم امور مالی و اداری و با عضویت ریاست طرح پلان و برنامه ریزی، مالی و حسابی، منابع بشری، تهیه و تدارکات، توانمند سازی اقتصادی زنان و آمریت جندر تشکیل گردیده که کمیتهٔ یادشده از سوی جلالتمآب فیض الله ذکی وزیر پیشین وزارت کار وامور اجتماعی گشایش یافته و به کار آغاز نمود.
باید گفت که محترم عبدالله بارکزی؛ رییس طرح پلان و برنامه ریزی و سرپرست ریاست عمومی پالیسی و پلان وزارت کار و امور اجتماعی همراه با رؤسای پلان و پالیسی سایر ادارات یادشده به منظور آشنایی با روند بودجهسازی پاسخگو به جندر یک سفر رسمی از طریق این برنامه به کشور اندونیزیا داشتند تا روند تطبیق و آموزش بودجهسازی پاسخگو به جندر را از نزدیک مشاهده و برای تسهیل آن، به روند بودجهسازی پاسخگو به جندر در کشور کمک نمایند.
برخی از دستآوردهای اعضای GRB در وزارت کار وامور اجتماعی
تیم بودجهسازی پاسخگو به جندر در وزارت کار و امور اجتماعی خرسند است که توانستهاند در زمان کاری یکساله، به دستآوردهای بزرگی دست یابند که در زیر به گونه فشرده به برخی از آنها اشاره مینماییم:
- تشکیل کمیتهٔ بودجهسازی پاسخگو به جندر در وزارت کار و امور اجتماعی و برگزاری نشستهای این کمیته در سطح مقامات عالی رتبهٔ این وزارت؛
- تحلیل تشکیل وزارت کار و امور اجتماعی بر حسب جنسیت؛
- برگزاری برنامههای آگاهی دهی در پیوند به برنامهٔ بودجهسازی پاسخگو به جندر به کارمندان وزارت در سطوح مختلف اعم از روسا، آمران و مدیران.
- تحلیل و تهیهٔ گزارش مقایسوی پالیسی ملی کار در همخوانی با دیدگاه رییس جمهور، سند ملی اهداف انکشاف پایدار افغانستان و چهارچوپ ملی صلح و انکشاف افغانستان با همآهنگی ریاست محترم مطالعات و پالیسی ادارهٔ امور ریاست جمهوری؛
- تحلیل و تهیهٔ گزارش مقایسوی استراتیژی ملی اعزام کارگران به خارج از کشور در همخوانی با دیدگاه رییس جمهور، سند ملی اهداف انکشاف پایدار افغانستان و چهارچوپ ملی صلح و انکشاف افغانستان در همآهنگی با ریاست محترم مطالعات و پالیسی ادارهٔ محترم امور؛
- تحلیل و تهیهٔ گزارش مقایسوی مسودهٔ پالیسی زنان بیوه و خود سرپرست در همخوانی با دیدگاه رییس جمهور، سند ملی اهداف انکشاف پایدار افغانستان و چهارچوپ ملی صلح و انکشاف افغانستان در همآهنگی با ریاست محترم مطالعات و پالیسی ادارهٔ محترم امور؛
- تحلیل بودجهٔ عادی (کودهای 21، 22 و 25) وزارت کار و امور اجتماعی بر حسب پاسخگو بودن بودجه به مسایل و نیازهای جندر، جهت ترتیب سند بودجهٔ جندر؛
- تحلیل پنج پروژهٔ بزرگ بودجهٔ انکشافی وزارت (انکشاف مهارتها، اعزام کارگران به بیرون از کشور و کاریابی در داخل کشور، آموزش غیر رسمی یا «نتیجه» اطفال یتیم و آسیب پذیرو برنامهٔ ملی توانمند سازی اقتصادی زنان) در وزارت کار وامور اجتماعی از منظر جنسیتی جهت ترتیب سند بودجهٔ جندر؛
- ارزیابی سازمانی وزارت کار و امور اجتماعی از منظر همخوانی آن به برنامهٔ بودجهسازی پاسخگو به جندر؛
- تحلیل پالیسی ملی کار وزارت کار و امور اجتماعی از دید جنسیتی .
تعریف بودیجهسازی پاسخگو به جندر (Gender Responsive Budgeting)
بودجهسازی پاسخگو به جندر یا GRB عبارت از شاملسازی ابعاد جندر در تمامی مراحل- روند بودجهسازی بوده و به عنوان یک ریفورم در روند بودجهسازی در همه سطوح در نظر گرفته شدهاست.
محتویات بودجهسازی پاسخگو به جندر
بودجهسازی پاسخگو به جندر، با روند تحلیل اثرگزاری بودجه بالای مردان و زنان آغاز مییابد و سپس، ابعاد یادشده را در پلانگزاری بودجه مدغم مینماید. هدف نهایی بودجهسازی پاسخگو به جندر ایناست که رویکرد مبتنی بر جندر را در تمام ابعاد پروسهٔ بودجهسازی تطبیق نموده و در نهایت، جندر را نهادینه میسازد. بودجهها در واقع مهمترین اسنادی پنداشته میشوند که دولتها آن را ترتیب مینمایند؛ زیرا آنها ارابه کنندهٔ جامعترین اولویتهای یک کشور میباشند.
این در حالیاست که بودجههای ملی، معمولأ از نظر جندر، خنثی میباشند. البته دلیل آن اینست که کارشناسان علم اقتصاد تصور مینمایند که تمام افراد دارای نیازمندیها و منافع یکسان و مشترک میباشند. در واقع باید بودجه، انواع مختلف دریافت کنندگان را مدنظر بگیرند و پلانگزاری برای آنها باید مطابق آن صورت گیرد. ارایه کننده، پیامدهای گوناگون بالای افراد/ گروههای مختلف میباشد. بودجه از نظر جندر خنثی نمیباشد، تحلیل فرصتی را در اختیار ما قرار میدهد که فرضیههای خنثی بودن بودجه از نظر جندر را کنار بگذاریم. سطح نخست ارایه کنندهٔ گزارش مبتنی بر جنسیت توسط کاربران نهایی یا دریافت کنندگان برنامههای بودجه میباشد. میزان این که بودجه تا چه اندازه نیازمندیهای دریافت کنندگان مختلف را مرفوع ساخته است. نیازمندیهای مبتنی بر جندر و نقش دریافت کنندگان چگونه میتوانند در فراهم سازی آن، قناعت بخش باشد. بودجهسازی پاسخگو به جندر؛ یک بودجهٔ جداگانه برای زنان و مردان نیست. همچنان بودجهسازی پاسخگو به جندر، به این معنا نیست که 50 درصد مالیات باید از سوی مردان و 50 درصد آن توسط زنان پرداخته شود؛ چون عواید مردان و زنان معمولأ برابر نمیباشد.
بودجهسازی پاسخگو به جندر یا GRB به این معنا نیست که 50 درصد از هزینههای هر برنامه باید برای زنان و 50 درصد آن به مردان اختصاص داده شود؛ زیرا زنان، دختران، مردان و پسران دارای نیازمندیهای گوناگون میباشند.
بودجهسازی پاسخگو به جندر؛ به گونهٔ الزامی نیاز به محروم نمودن مردها از خدمات و یا حمایتهای مورد نظر نداشته، بلکه در عوض، بودجهسازی ای را ترجیح میدهد که به هر دو قشر (زنان و مردان) و استفادهٔ مناسب و مسؤلانه از منابع عامه که همه شهروندان از آن سود میبرند، رسیدگی نماید، به یک ابزار شناخته شدهٔ بین المللی مبدل گردیدهاست که منظور آن، تسهیل بخشیدن روند ادغام بودجهسازی پاسخگو به جندر یا ابعاد جندر در بودجههای مربوطه و تطبیق تعهدات در عرصهٔ برابری جندر میباشد.
اهداف برنامهٔ بودجهسازی پاسخگو به جندر (GRB)
فراهم سازی زمینهٔ برنامههای خلاقانه برای تمام وزارتها به منظور دستیابی به برابری جنسیتی در مطابقت با اولویتهای ملی، ترتیب بودجهٔ پاسخگو به نیازهای هر دو قشر (اعم از زنان و مردان) و در نهایت؛ هدف عمدهٔ برنامه، تطبیق یک رویکرد پاسخگو به جندر بالای تمامی جوانب پروسه بودجهسازی (شامل سازی ابعاد جندر در بودجه) می باشد.
با توجه به اهداف یادشده، برنامهٔ بودجهسازی پاسخگو به جندر در تلاش آناست تا سند بودجهٔ حساس به جندر[1]را در سال روان مالی (1398) ترتیب
[1] سند بودجهٔ جندر، گزارش حسابدهی حکومت در برابر تعهداتاش نسبت به برابری جنسیتی.
این سند؛ پارلمان و جامعهٔ مدنی را آگاه میسازد که دولت چگونه از بودجه، در راستای بهبود برابری جنسیتی استفاده میکند.
همچنان سند یادشده نشان میدهد که آیا برنامهها و بودجهٔ حکومت، مسألهٔ نابرابری جنسیتی را مورد توجه قرار دادهاست و یا خیر.